Video

Conference Videos

Συνεδρία 1

  • Ελένη Γκαρά: «Λαϊκή διαμαρτυρία και εξέγερση σε καιρό επισιτιστικής κρίσης: οθωμανικός χώρος, 16ος-18ος αι.»
    Η Ελένη Γκαρά είναι μόνιμη επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Ινστιτούτο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών και στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Βιέννης, και έλαβε το διδακτορικό της από το Πανεπιστήμιο Βιέννης το 2001. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2001/02 ήταν μεταδιδακτορική εταίρος του Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Είναι μέλος της Comité International d’Études Pré-ottomanes et Ottomanes, της Turkish Studies Association και της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού. Η ερευνητική και διδακτική της δραστηριότητα εστιάζεται στην κοινωνική ιστορία των οθωμανικών Βαλκανίων και του ελληνικού κόσμου στους πρώιμους νεότερους χρόνους. Στις δημοσιεύσεις της συγκαταλέγονται βιβλία, συλλογικοί τόμοι και άρθρα που αφορούν τις διαθρησκευτικές σχέσεις, την απονομή δικαιοσύνης, τη λαϊκή διαμαρτυρία και εξέγερση, την πολιτική συμμετοχή, και άλλα ζητήματα κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας του οθωμανικού χώρου.

    Διαδηλώσεις, ταραχές και εξεγέρσεις είναι μορφές συλλογικής δράσης που εκδηλώνονται συχνά σε περιόδους επισιτιστικών κρίσεων στην πρώιμη νεότερη Ευρώπη. Αντίστοιχα γεγονότα είναι γνωστά και από τον οθωμανικό χώρο, αν και το ζήτημα δεν έχει ακόμη μελετηθεί συστηματικά.

    Σε αυτή την ανακοίνωση θα συζητηθεί το ζήτημα της αντίδρασης των οθωμανικών κοινωνιών στις επισιτιστικές κρίσεις και θα αναλυθούν περιπτώσεις βίαιης διαμαρτυρίας για έλλειψη σιτηρών και άνοδο της τιμής του ψωμιού τον 17ο και 18ο αιώνα. Στο επίκεντρο της διερεύνησης βρίσκονται οι μορφές της διαμαρτυρίας και η χρήση της βίας, καθώς και οι αντιδράσεις των κρατικών αρχών, ενώ ως κύρια αναλυτικά εργαλεία χρησιμοποιούνται οι έννοιες της «ηθικής οικονομίας» και της «δίκαιης τιμωρίας».

  • Βασίλης Γεωργάκης: «H ηθική οικονομία των αγροτών της Ηπείρου (1915-1917)»
    Γεννήθηκε το 1990 και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου και άρχισε τις σπουδές του (τις οποίες δεν ολοκλήρωσε ποτέ) στο τμήμα Πολιτικών Έργων Υποδομής του πάλαι ποτέ ΤΕΙ Αθηνών. Μάλλον δεν ένιωθε πολύ άνετα με τίποτα από τα δύο και άφησε την πρωτεύουσα και τα εργοτάξια για τα Γιάννενα και το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Τα τελευταία δύο χρόνια είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και ασχολείται με τον κοινωνικό και οικονομικό μετασχηματισμό που σηματοδότησε η δημιουργία και εξάπλωση του ελληνικού κράτους, τόσο στην Ήπειρο, όσο και στην δυτική Στερεά Ελλάδα.

    Τον χειμώνα του 1912-1913 ο νικηφόρος ελληνικός στρατός προέλαυνε μέσα από τα εδάφη της Ηπείρου, σκορπίζοντας τον ενθουσιασμό στους χριστιανικούς πληθυσμούς της περιοχής. Ο ενθουσιασμός αυτός δεν προκαλούνταν αποκλειστικά από την αποχώρηση των οθωμανικών δυνάμεων, όσο από την προσδοκία των αγροτικών, κατά βάση, αυτών πληθυσμών πως η έλευση της ελληνικής διοίκησης θα επέλυε και το αγροτικό ζήτημα της περιοχής, καταστρέφοντας το έως τότε υπάρχον γαιοκτητικό σύστημα, αποδίδοντας την γη στους καλλιεργητές της. Σύντομα οι προσδοκίες αυτές διαψεύσθηκαν και με αυτό τον τρόπο εγκαινιάστηκε μία νέα φάση του περίφημου αγροτικού ζητήματος της Ηπείρου.

    Την περίοδο 1915-1917 το ζήτημα αυτό συμπλέχθηκε με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εθνικό Διχασμό και τις στερήσεις που επιβλήθηκαν στον πληθυσμό της Ηπείρου εξαιτίας του Συμμαχικού Αποκλεισμού (1916-1917). Τις διαδηλώσεις υπέρ της απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών και των ιμλακίων, τις διαδέχονται εκρήξεις οργής και επεισόδια στην αγορά των Ιωαννίνων, εισβολές σε μύλους μέχρι και ένοπλες στάσεις, όπως αυτή στο Σούλι τον Φλεβάρη του 1917.

    Ο τίτλος της εισήγησης, δανεισμένος από το βιβλίο του James Scott, The Moral Economy of the Peasant, καταδεικνύει τον σκοπό της, που είναι η ανίχνευση των κινήτρων, των πεποιθήσεων και του αξιακού κώδικα των αγροτικών πληθυσμών της Ηπείρου, στο μεταίχμιο της μετάβασης από το οθωμανικό στο ελληνικό καθεστώς, εν μέσω μίας ιδιαίτερα οξυμένης πολιτικής αναταραχής που ήταν ο Εθνικός Διχασμός. Η έρευνα που έχει προηγηθεί, αντιμετώπισε το ζήτημα στα πλαίσια της επισιτιστικής κρίσης που έπληξε κυρίως τα Ιωάννινα την περίοδο που μας ενδιαφέρει, σε αυτή την εισήγηση ωστόσο στο επίκεντρο τίθενται οι αγροτικοί πληθυσμοί και οι μορφές συλλογικής (ή μη) διεκδίκησης που εφάρμοσαν κατά την περίοδο αυτή. Τα εργαλεία που αξιοποιούνται είναι αυτά που αναπτύχθηκαν γύρω από το σχήμα της «Ηθικής Οικονομίας», ιδιαίτερα όπως αυτά προσπάθησαν να ερμηνεύσουν στάσεις αγροτικών πληθυσμών, με σημείο αναφοράς κυρίως τα έργα του Αμερικάνου ανθρωπολόγου James Scott.

Συνεδρία 2

  • Κώστας Φουντανόπουλος: «Από την ηθική οικονομία στη δίκαιη οικονομία. Η λαϊκή διαμαρτυρία στη Θεσσαλονίκη της Κατοχής»
    Ο Κώστας Φουντανόπουλος γεννήθηκε το 1966 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όπου ολοκλήρωσε και το μεταπτυχιακό του. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Αντώνη Λιάκου, με τίτλο Εργασία και εργατικό κίνημα στη Θεσσαλονίκη. Ηθική οικονομία και συλλογική δράση στο μεσοπόλεμο, 1908-1936. Δημοσιεύτηκε το 2005 από τις εκδόσεις Νεφέλη. Επίσης, έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες στα σημαντικότερα ιστορικά περιοδικά, συμμετείχε σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα και πήρε μέρος σε πολλά επιστημονικά συνέδρια ως εισηγητής. Εργάζεται ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση.

    Η εισήγηση εστιάζει σε μια διαφαινόμενη αλλαγή της εργατικής ιδεολογίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής: από την ηθική οικονομία στη δίκαιη οικονομία. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου δημιουργήθηκε μια πολιτική πλατφόρμα εργατικών ιδεών που την αποκαλώ «ηθική οικονομία» σε αντιδιαστολή προς την «πολιτική οικονομία»: οι εργάτες οραματίζονταν μια παραγωγική διαδικασία που εστίαζε στην κοινωνική χρησιμότητα των αγαθών και όχι στους οικονομικούς όρους παραγωγής τους. Ο μηχανισμός που βοηθούσε τη δημιουργία ταυτίσεων με τις λαϊκές απόψεις στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής πλατφόρμας ιδεών ήταν η απεργία.

    Όμως, ο πόλεμος και η Κατοχή φαίνεται ότι συνέβαλαν στην μεταστροφή αυτών των απόψεων. Μέσα σε συνθήκες ταχείας μεταβολής του εισοδήματος και ανεξέλεγκτης κίνησης των τιμών των προϊόντων, κανείς δεν μπορούσε πια να αδιαφορεί για τη χρηματική διάσταση της εργασίας. Η οικονομία σταμάτησε να γίνεται αντιληπτή ηθικά˙ η νέα εργατική επιδίωξη ήταν να είναι δίκαιη. Δίκαιη οικονομία σημαίνει την καταβολή μισθού που εξασφαλίζει τα αναγκαία αγαθά για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Στο πλαίσιο αυτό συμβαίνουν μια σειρά από αλλαγές στο εργατικό κίνημα. Η σοβαρότερη αφορά στο πεδίο σφυρηλάτησης των πολιτικών ταυτίσεων. Σε μια εποχή που η συμμετοχή σε απεργία τιμωρείται με τουφεκισμό, δεν μπορούσε να είναι αυτή το πεδίο διαμόρφωσης των πολιτικών ταυτοτήτων, αλλά ένας άλλος χώρος, αυτός της ρητορικής. Η επίκληση της ασιτίας ως απειλής για την ύπαρξη των εργατών παίζει έναν τέτοιο ρόλο. Η ρητορική αυτή θέτει μια ατζέντα αιτημάτων (δίκαιες τιμές, δίκαιη διανομή, ποιότητα βασικών προϊόντων, παρέμβαση του κράτους) στη βάση της οποίας αναζητούνται οι νέες πολιτικές ταυτίσεις.

  • Κωνσταντίνος Λαμπράκης: «H ηθική διάσταση των οικονομικών συναλλαγών: Η περίπτωση της «Μαύρης Αγοράς» στην Κατεχόμενη Αθήνα (1941-1944)»
    Αποφοίτησα από το τμήμα Κοινωνιολογίας Παντείου το 2012. Απέκτησα Μ.Δ.Ε. στην Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία το 2015, από το ΠΜΣ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου (Διπλωματική εργασία: «Το ¨σταυρικό πρόβλημα¨: ερμηνευτικές προσεγγίσεις, στρατηγικές και συγκρούσεις στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς την δεκαετία του ’60 για την Ένωση Κέντρου Επιβλέποντες: Μιχάλης Λυμπεράτος – Προκόπης Παπαστράτης). Είμαι υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου (επιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Ειρήνη Λαγάνη) και εκπονώ την διδακτορική μου διατριβή υπό τον τίτλο: «Ιουλιανά 1965: Οι διεκδικήσεις και οι μορφές πάλης των δρώντων υποκειμένων, οι πολιτικές δυνάμεις και τα κέντρα εξουσίας της μετεμφυλιακής Ελλάδας». Συμμετέχω στην ερευνητική ομάδα «Ηθική οικονομία. Ζητήματα ηθικής στον δημόσιο λόγο σχετικά με την αγορά και το κέρδος, Ελλάδα τέλος 19ου αιώνα – πρώτο μισό 20ού αιώνα» που υλοποιείται στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.

    Η παρούσα επιχειρεί να διερευνήσει πώς η «Μαύρη Αγορά» και οι παράνομες οικονομικές συναλλαγές προσλήφθηκαν από την κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Αθήνα. Μέσω της συγκριτικής ανάλυση του λόγου και των πρακτικών σχετικά με την «Μαύρη αγορά» και τους «νεοπλουτούς» των αρχών κατοχής και των συνεργαζόμενων ελληνικών κυβερνήσεων αφενός και από το κίνημα εθνικής αντίστασης του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), αφετέρου, θα περιγράψουμε το πώς οι δύο αντίπαλοι πόλοι ερμηνεύουν αυτά τά φαινόμενα· Υπήρξαν ηθικές ανησυχίες και ηθικές προσταγές που χρησιμοποιήθηκαν σε σχέση με το εμπόριο και, αν ναι, ποιες ήταν αυτές; Ήταν σχετικές με τις κοινωνικοπολιτικές επιδιώξεις των δρώντων υποκειμένων; Η διαδικασία πλαισίωσης της “Μαύρης Αγοράς” διευκόλυνε την κοινωνική κινητοποίηση για τον επισιτισμό και ενάντια στην “αισχροκέρδεια”; Ποιο ήταν το ρεπερτόριο της συλλογικής διεκδικητικής δράσης κατά της κερδοσκοπίας;

    Απαντώντας στα παραπάνω ερωτήματα, η ανακοίνωση θα πραγματευτεί τον ρόλο που παίζει η ηθική στην συλλογική διεκδικητική δράση αλλά και την ίδια την χρήση της έννοιας της «Ηθικής Οικονομίας». Φιλοδοξώντας, έτσι, να συμβάλει στο διάλογο για την δια-δραστική σχέση μεταξύ ηθικής και οικονομίας και της κοινωνικής νομιμοποίησης των οικονομικών ανταλλαγών.

Συνεδρία 4

  • Διονύσης Δρόσος: «Ηθική Οικονομία και ηθική της αγοράς. Η αμφισημία της «παράδοσης», της «προόδου» και της «δικαιοσύνης»
    Ο Διονύσης Δρόσος αποφοίτησε από το Οικονομικό Τμήμα της Νομικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 1979. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Université Paris VIII (Vincennes), 1982. Έλαβε το διδακτορικό του ως Ειδικός Μεταπτυχιακός Υπότροφος από το Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, το 1990 με τη θέση: Εργασία και κοινωνική συγκρότηση στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. Από το1990 έως το 1993 δίδαξε ως συμβασιούχος Λέκτορας (ΠΔ 407) στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 1994 εκλέχτηκε Επίκουρος καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα ΦΠΨ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το 2007 εξελίχθηκε στη βαθμίδα του Αναπληρωτή καθηγητή και το 2012 στη βαθμίδα του Καθηγητή στο ίδιο Τμήμα. Από το Σεπτέμβριο του 2017 είναι Καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Τα πεδία ερευνητικού ενδιαφέροντός του είναι: Ηθική και Πολιτική Φιλοσοφία, Φιλοσοφία του Διαφωτισμού, Σκωτικός Διαφωτισμός, Νεοφιλελευθερισμός, Ηθικά Θεμέλια της Πολιτικής Οικονομίας.

    Η Πολιτική Οικονομία του κλασικού φιλελευθερισμού υποστηρίζεται από μια νέα προσέγγιση της ηθικής. Η ηθική των συναισθημάτων φιλοδοξεί να αξιοποιήσει το εκτός συμβολαιακών ρυθμίσεων δυναμικό κοινωνικότητας. Η επιζήτηση της επιδοκιμασίας των άλλων, αλλά και η αποτίμηση και αξιολόγηση του εαυτού νοούνται ως αδιάλειπτη διάδραση των συμπαθητικών συναισθημάτων των δρώντων υποκειμένων. Η διαδικασία αυτή δεν νοείται ως προαποφασισμένη συμμόρφωση με έναν καθολικό ηθικό κώδικα, αλλά ως ένα «ανοιχτό» γίγνεσθαι, όπου φαίνεται να ενεργοποιείται όλο το φάσμα των δυνάμεων τις οποίες μοιράζονται από κοινού οι δρώντες, πέραν των οριοθετημένων ιδιοκτησιών τους: γλώσσα, πολιτισμός, ρητορική, αισθητική, έθιμο, ήθη κοκ.

    Η ίδια η αγορά με τη στενή οικονομική της έννοια εννοείται ως ειδικό πεδίο εφαρμογής του «εμπορίου της συμπάθειας». Τα ηθικά υποκείμενα δεν ανάγονται σε οικονομικές μονάδες, αλλά η δράση τους ως οικονομικών μονάδων γίνεται κατανοητή ως η οικονομική διάσταση της κοινωνικής πρακτικής ατόμων που μετέχουν στην κοινή πολυσχιδή περιουσία των ηθικών συναισθημάτων.

    Ωστόσο, το ειδικό βάρος της ατομικής ιδιοκτησίας σε αυτό το φιλελεύθερο εγχείρημα είναι τόσο μεγάλο ώστε η «ανοικτότητα» και η «μη αναγωγικότητα» την οποία επαγγέλλεται φαίνεται να υπονομεύεται. Τα υποκείμενα της ηθικής μπορεί να μην ανάγονται άμεσα σε οικονομικά υποκείμενα, όμως η ηθική αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία τους τελικά προϋποθέτουν την ιδιοκτησία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, στρατηγικής σημασίας έννοιες όπως η παράδοση, η πρόοδος και η δικαιοσύνη προσδιορίζονται με επίκεντρο την ατομική ιδιοκτησία. Το βέλος της προόδου δείχνει σταθερά προς τη σταθεροποίηση του λεγόμενου «συστήματος φυσικής ελευθερίας», δηλαδή της γενίκευσης των εμπορικών σχέσεων και της αγοράς. Από την παράδοση, όσες εθιμικές σχέσεις δεν συγκλίνουν τελολογικά προς την κατίσχυση της αγοράς, παραγνωρίζονται ή απαξιώνονται. Η δικαιοσύνη τέλος ορίζεται – στον Hume αυτό είναι σαφέστατα διατυπωμένο- ως μια ανθρώπινη επινόηση που θα ήταν εντελώς άχρηστη και περιττή, αν η γενικευμένη ατομική ιδιοκτησία δεν είχε, δαρβινικά σχεδόν, «επιλεχθεί» ως η πλέον «κατάλληλη» διευθέτηση του οικονομικού προβλήματος. Όλο το υλικό το οποίο θεματοποιείται αργότερα ως αντικείμενο της Ηθικής Οικονομίας αποκλείεται καταστατικά από τον κλασικό φιλελευθερισμό. Ίσως αυτός ο αποκλεισμός εγκαινιάζει την slippery slope η οποία καταλήγει στην απορρόφηση της όλης ηθικότητας από την καθολική αρχή της αγοράς, όπως επιτελείται από τον σύγχρονό μας Νεοφιλελευθερισμό.

  • Γιάννης Σταυρακάκης: «Η ηθική οικονομία στην ανάλυση του λαϊκισμού – Αστοχίες της φιλελεύθερης ορθοδοξίας»
    Ο Γιάννης Σταυρακάκης σπούδασε πολιτική επιστήμη στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ανάλυση λόγου στο Πανεπιστήμιο του Essex. Εργάστηκε στα Πανεπιστήμια του Essex και του Nottingham, και από το 2006 διδάσκει ανάλυση πολιτικού λόγου και πολιτική θεωρία στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στα ελληνικά κυκλοφορούν οι μελέτες του, Ο Λακάν και το πολιτικό (Routledge, 1999/Ψυχογιός, 2008), Η λακανική αριστερά (SUNY Press, 2007/Σαββάλας, 2012) και η (από κοινού με τον Νικόλα Σεβαστάκη) μελέτη Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση (Νεφέλη, 2012). Στα πιο πρόσφατα εκδοτικά του εγχειρήματα συγκαταλέγονται η εισαγωγική μελέτη, Λαϊκισμός: Μύθοι, στερεότυπα και αναπροσανατολισμοί (ΕΑΠ, 2019) και η επιμέλεια του συλλογικού τόμου, The Routledge Handbook of Psychoanalytic Political Theory (Routledge, 2019). Υπήρξε αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, στο πλαίσιο της οποίας συμμετείχε στην ίδρυση του Θεματικού Δικτύου για την Ανάλυση Πολιτικού Λόγου, ενώ το διάστημα 2014-5 υπήρξε Κύριος Ερευνητής του προγράμματος "POPULISMUS: Λαϊκιστικός λόγος και δημοκρατία". Ζει στη Θεσσαλονίκη.
    Στην παγκόσμια έρευνα του λαϊκισμού και ιδίως στις ορθόδοξες φιλελεύθερες προσεγγίσεις (π.χ. στο ιδεακό παράδειγμα των Mudde & Kaltwasser, στη συμβολή του J.-W. Mueller, κ.λπ.), η «ηθικοποίηση» συνιστά σημαντικό κριτήριο όσον αφορά την ταυτοποίηση του λαϊκιστικού φαινομένου. Μάλιστα, το εν λόγω στοιχείο, δηλαδή η «ηθική» είτε και «ηθικιστική» υπόσταση των λαϊκιστικών πολιτικών συναρθρώσεων, συνιστά και κεντρικό θεμέλιο της καταδίκης και καταγγελίας του λαϊκισμού συλλήβδην (ανεξαρτήτως της συγκεκριμένης του, κάθε φορά, θέσης στο ιδεολογικό φάσμα). Ωστόσο, οι προσεγγίσεις αυτές αδυνατούν να προσδιορίσουν επαρκώς το περιεχόμενο και τα επιμέρους φορτία της «ηθικής» διάστασης και συνήθως εδράζονται σε ιδιαίτερα σχηματικές κατανοήσεις της πολιτικής δράσης και των κοινωνικών της διαστάσεων. Μια προβληματική «ηθικής οικονομίας» είναι σε θέση να αναδιατάξει εξ ολοκλήρου τούτο το ερευνητικό πεδίο και να συμβάλλει σε μια περισσότερο εναργή σύλληψη του λαϊκισμού.

Συνεδρία 5

  • Κώστας Παλούκης: «Ηθική οικονομία και ηθικός συνδικαλισμός: συνδικαλιστικές πρακτικές στoυς μισθωτούς εργάτες τεχνίτες (απαρχές 20ου αιώνα-μεσοπόλεμος)»
    Ο Κώστας Παλούκης είναι διδάκτορας νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εργάζεται ως υπεύθυνος στο Γραφείο του Ιστορικού Αρχείου της ΟΛΘ ΑΕ με αντικείμενο τη διάσωση, καταγραφή και οργάνωση του ιστορικού αρχείου του λιμένος Θεσσαλονίκης. Έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης της ΓΣΕΒΕΕ. Το εαρινό εξάμηνο του 2018 παρέδωσε το μάθημα “Ευρωπαϊκό Εργατικό Κίνημα”, στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τα βασικά ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν την κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική ιστορία του εργατικού και εργοδοτικού συνδικαλιστικού κινήματος, του ελληνικού και διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, την ιστορία της εργασίας και ιστοριογραφικά ζητήματα σχετικά με την εργασία, τον εθνικισμό και τις πόλεις καθώς και την ιστορία των λιμένων. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στου Ζωγράφου. Ολοκλήρωσε προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Ρέθυμνο. Τα τελευταία χρόνια διαμένει στην Θεσσαλονίκη. Έχει συμμετάσχει σε βιβλιοπαρουσιάσεις, διαλέξεις και συνέδρια σε Ελλάδα και εξωτερικό. με θέματα την ιστορία. Συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους, επιστημονικά περιοδικά και βιβλία. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες, στο διαδίκτυο και ένθετα περιοδικά εφημερίδων και διάφορα έντυπα ιστορικού ενδιαφέροντος. Η διατριβή του με θέμα Η οργάνωση Αρχείο του Μαρξισμού (1919-1934) θα εκδοθεί στα αγγλικά από τον εκδοτικό οίκο Brill το 2020, ενώ στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ασσίνη τον ερχόμενο Απρίλιο. Είναι ενεργό μέλος σε ομάδες και δίκτυα Ιστορίας και Αρχειακής Μελέτης σε Ελλάδα και εξωτερικό. Διαθέτει το histopiagr.blogspot.com, σελίδα στην academia.edu και στο facebook.

    Ο όρος ηθική οικονομία εισήχθηκε από τον E.P.Thompson για να περιγράψει την ριζοσπαστική ιδεολογία των μισθωτών τεχνιτών την εποχή της εκβιομηχάνισης. Ουσιαστικά, η ιδεολογία αυτή υπερασπίζεται μία εθιμική οικονομική διαδικασία η οποία βασιζόταν στις αμοιβαίες υποχρεώσεις και όχι στο ατομικό κέρδος, και παραβιαζόταν από τη λογική του κέρδους. Αποτελεί ένα ζήτημα λοιπόν να περιγραφούν εκείνες οι συνδικαλιστικές πρακτικές των εργατικών στρωμάτων οι οποίες απορρέουν από τις εθιμικές νοοτροπίες, να αναζητηθούν οι συγκεκριμένες ιστορικές καταβολές τους και να εντοπιστούν κάθε φορά άλλες πιο σύγχρονες επιδράσεις. Αυτός ο συνδικαλισμός μπορεί να ονομαστεί με τον γενικό όρο ηθικός εργατικός συνδικαλισμός ώστε να καλύψει διαφορετικές εκδοχές του. Στην Ελλάδα, ο ηθικός εργατικός συνδικαλισμός εμφανίστηκε μαζί με τα πρώτα αμιγώς εργατικά συνδικάτα στα τέλη του 19ου αιώνα. Ουσιαστικά, διαμορφώθηκε την δεκαετία του 1910, ενώ φαίνεται να κυριαρχεί μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Βασικά συστατικά του είναι από τη μία ο λόγος περί εργατικής τιμής και τίμιου εργάτη και από την άλλη η ηθική πρόσληψη εθιμικών πρακτικών στην οργάνωση της ίδιας της εργασίας. Ο ηθικός συνδικαλισμός έλαβε πολλές διαφορετικές εκδοχές (καθαρός συντηρητικός ή αναρχοσυνδικαλιστικός, σοσιαλιστικός, αρχειομαρξιστικός) και διαχωρίζεται από τον μοντέρνο πολιτικό συνδικαλισμό του ΚΚΕ ή διαφόρων άλλων σοσιαλιστών ή κομμουνιστών.

    Σκοπός της συγκεκριμένης ανακοίνωσης είναι πρώτον να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά του ηθικού συνδικαλισμού και τους όρους εμφάνισής του στην Ελλάδα ως μορφή έκφρασης της ηθικής οικονομίας και δεύτερον να περιγράψει τα διαφορετικά συνδικαλιστικά ρεύματα που εμφανίστηκαν και είχαν στοιχεία του ηθικού συνδικαλισμού. Βασίζεται στην ελληνική και διεθνή σχετική βιβλιογραφία, καθώς και σε απομνημονεύματα παλαιών συνδικαλιστών. Επίσης, χρησιμοποιούνται εφημερίδες, προκηρύξεις, μπροσούρες και άλλα έντυπα της εποχής.

  • Νίκος Λεωνιδάκης: «Τα λοκ άουτ στο Μεσοπόλεμο, μια ιδιαίτερη πτυχή της ελληνικής εργατικής ιστορίας»
    Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1972. Εργάστηκα για 18 έτη σε διάφορες τράπεζες. Είμαι απόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με θέμα της διπλωματικής: «Η χρηματοδότηση μιας συμμοριόπληκτης βιομηχανίας μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ, η περίπτωση των Εριοκλωστηρίων Πεννιέ- Αφοι Λαναρά ΑΕ», και υποψήφιος διδάκτορας του ίδιου τμήματος με θέμα της διατριβής: «Παγωμένες Πιστώσεις, η ξεχασμένη κληρονομιά των μεταπολεμικών χρηματοδοτήσεων». Έχω συμμετάσχει σε διάφορα ελληνικά και διεθνή ιστορικά συνέδρια. Τα ενδιαφέροντα μου εστιάζονται στην προπολεμική και μεταπολεμική εργατική και οικονομική ιστορία.
    Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν τα ευρήματα της έρευνας που διεξήχθη στα πλαίσια του προγράμματος της «Ηθικής Οικονομίας» στο Ι.Μ.Σ. για την εφαρμογή της πρακτικής του λοκ-άουτ κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Καθώς δεν υφίσταται μια επίσημη καταγραφή των ανταπεργιών της περιόδου, επιχειρείται μέσω της αποδελτίωσης της σχετικής αρθρογραφίας της εποχής, η στατιστική απεικόνιση των καταγεγραμμένων από τον τύπο περιστατικών, από τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο έως και το 1936. Με οδηγό τη σχετική βιβλιογραφία, και την ερμηνεία των γεγονότων της περιόδου, εξετάζεται το ενδεχόμενο της χρήσης του ισχυρού αυτού εργοδοτικού όπλου, ως μέσο κάμψης των αντιδράσεων για την επιχειρούμενη αποειδίκευση και την απώλεια ελέγχου της εργασιακής ζωής, φαινόμενα τα οποία θεωρήθηκαν από κάποιους μελετητές ως εκδηλώσεις της ηθικής οικονομίας της ελληνικής εργατικής τάξης του Μεσοπολέμου. Ωστόσο, καθώς τα λοκ άουτ δεν χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ενάντια στις εργατικές διεκδικήσεις, αντίθετα συχνά λειτουργούν ως μέσο πίεσης έναντι των κρατικών αρχών για την προώθηση των εργοδοτικών συμφερόντων, διερευνάται, μέσω του δημόσιου λόγου, η αιτιολόγηση της πρακτικής από τους επιχειρηματίες, η αντιμετώπιση της από τους διάφορους εργατικούς και συνδικαλιστικούς φορείς, και η στάση του κρατικού μηχανισμού, με στόχο να έλθει στο φως η τριγωνική σχέση εργατών, εργοδοσίας και κράτους της σύνθετης μεσοπολεμικής περιόδου.
  • Νίκος Αλέξης: «Αναζητώντας εκφάνσεις της ηθικής οικονομίας στην Ελλάδα του πρώιμου 20ου αιώνα: η περίπτωση των αντιδράσεων στον κίνδυνο της τεχνολογικής ανεργίας»
    Ο Νίκος Αλέξης είναι υποψήφιος διδάκτορας ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας (2012) και του Τμήματος Κοινωνιολογίας (2017) του Πανεπιστημίου Κρήτης, αποφοιτώντας και στις δύο περιπτώσεις πρώτος μεταξύ των συμφοιτητών του. Ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στη Σύγχρονη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία στο ίδιο ίδρυμα, το 2019. Η διδακτορική του διατριβή εστιάζει στην τεχνολογική ανεργία και το ζήτημα της εκμηχάνισης, στην Ελλάδα της περιόδου 1900-1940. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών έλαβε υποτροφίες από τον ΕΛΚΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ εργάστηκε στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΤΕ), στο πλαίσιο του μεταδιδακτορικού ερευνητικού προγράμματος «Ηθική Οικονομία: Ζητήματα ηθικής στον δημόσιο λόγο σχετικά με την αγορά και το κέρδος, Ελλάδα τέλος 19ου αιώνα – πρώτο μισό 20ου αιώνα». Συνεχίζει να εργάζεται στο συγκεκριμένο πρόγραμμα ως υποψήφιος διδάκτορας.

    Η έννοια της τεχνολογικής ανεργίας αποδίδεται συνήθως στον John Maynard Keynes. Τη διατύπωσε λίγα χρόνια πριν από την οικονομική κρίση του 1929, για να αναφερθεί στον εκτοπισμό ορισμένων επαγγελματικών κλάδων εξαιτίας της τεχνολογικής μεταβολής. Βέβαια αντίστοιχες διαδικασίες «δημιουργικής καταστροφής» μπορούν να παρατηρηθούν από πολύ νωρίτερα, καθώς η διαδικασία της «εκβιομηχάνισης» συνδέθηκε από τις απαρχές της με την ανάπτυξη συγκρούσεων που αφορούσαν την εκμηχάνιση της παραγωγής. Η εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών είχε αποτελέσει επίδικο και στην ανατολική Μεσόγειο των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, όπου επαγγέλματα όπως οι αμαξηλάτες-καραγωγείς και οι σιγαροποιοί αντέδρασαν συστηματικά στην προοπτική του εκτοπισμού τους από τις τεχνολογικές εφευρέσεις. Η δράση τους συναντήθηκε με ανάλογες ανησυχίες άλλων κοινωνικών ομάδων, όπως οι λεμβούχοι και αργότερα οι φορτοεκφορτωτές.

    Η σύνδεση των αντιδράσεων στον κίνδυνο της τεχνολογικής ανεργίας με την ηθική οικονομία, μπορεί να εντοπιστεί σε ένα μέρος της υφιστάμενης διεθνούς βιβλιογραφίας. Θεωρώ ωστόσο ότι η εφαρμογή του όρου για τη μελέτη φαινομένων που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα (ή και την ευρύτερη ανατολική Μεσόγειο) του πρώιμου 20ου αιώνα, θέτει την ανάγκη επαναδιαπραγμάτευσης της έννοιας, ώστε να αποκτήσει την αναλυτική χρησιμότητα που θα την καταστήσει λειτουργική στο συγκεκριμένο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο.

    Με βάση την παραπάνω γενική παρατήρηση, η παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσει στις επιμέρους πλευρές του ηθικού λόγου που άρθρωσαν τα επαγγέλματα που απειλήθηκαν. Παράλληλα θα επιχειρήσει να διερευνήσει τη σχέση των ηθικών επιχειρημάτων και των πρακτικών που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο εκδήλωσης της συλλογικής δράσης, αλλά και να καταλήξει σε ορισμένες εκτιμήσεις για την επίδραση που άσκησαν οι ηθικές παράμετροι στη διαχείριση της «τεχνολογικής ανεργίας» από την πλευρά του κράτους. Εκτιμάται ότι κατά την εν λόγω περίοδο, οι ηθικοί λόγοι ηγεμονεύονταν από την πολιτική οικονομία, χωρίς όμως να αναιρείται εντελώς η βαρύτητα τους, τόσο για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης όσο και τις επιλογές της κρατικής πολιτικής. Η αδυναμία ωστόσο των «όψεων της ηθικής οικονομίας» να αρθρωθούν σε ένα συνεκτικό αντεπιχείρημα, αναίρεσε την πιθανότητα να τεθεί μια εναλλακτική προοπτικές για την «πρόοδο» της ελληνικής κοινωνίας, σε μια περίοδο που η ίδια η έννοια της «προόδου» επιδέχονταν ποικίλες αναγνώσεις και δεν είχε ταυτιστεί για το σύνολο της κοινωνίας με τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό.

Συνεδρία 6

  • Νίκος Ποταμιάνος: «Εντός και εναντίον της καπιταλιστικής αγοράς; Οι καταστηματάρχες της Αθήνας για τον ανταγωνισμό και το κέρδος 1900-1940»
    Ο Νίκος Ποταμιάνος είναι εντεταλμένος ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ. Σπούδασε ιστορία στα τμήματα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Αθήνας και της Κρήτης. Συγγραφέας των μονογραφιών Οι Νοικοκυραίοι. Μαγαζάτορες και βιοτέχνες στην Αθήνα 1880-1925 και «Της αναιδείας θεάματα». Κοινωνική ιστορία της αποκριάς στην Αθήνα 1800-1940 (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2015 και 2020). Επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος «Ηθική οικονομία. Ζητήματα ηθικής στον δημόσιο λόγο σχετικά με την αγορά και το κέρδος, Ελλάδα τέλος 19ου αιώνα – πρώτο μισό 20ού αιώνα».

    Ο Thompson συνέδεσε την ηθική οικονομία με τις λαϊκές αντιδράσεις στην ανάδυση της καπιταλιστικής ελεύθερης αγοράς και μιας κρατικής πολιτικής που βασιζόταν στη φιλελεύθερη πολιτική οικονομία. Επιπλέον ο Thompson τόνισε ότι ο φυσικός χώρος της αγοράς αποτέλεσε στην πράξη έναν χώρο κατάλληλο για την οργάνωση των λαϊκών τάξεων και την κινητοποίησή τους ως “πλήθος”.

    Τι γίνεται όμως αν μετατοπίσουμε την οπτική μας από τις κοινωνικές κατηγορίες που “απλώς” υφίστανται τις συνέπειες της ανόδου της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς, και στραφούμε σε ανθρώπους που αποτελούν οργανικό μέρος της καπιταλιστικής αγοράς, που οι περισσότεροι χρωστούν την ίδια τους την κοινωνική ύπαρξη στην καπιταλιστική αναδιοργάνωση της παραγωγής και της διανομής;

    Στην ανακοίνωσή μας θα εξετάσουμε τα σωματεία και τις εφημερίδες των καταστηματαρχών της Αθήνας στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, και τις στάσεις που εκφράζουν απέναντι σε κάποιες κομβικές πλευρές του συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Θα εστιάσουμε σε τρεις θεματικές του λόγου όσων λειτουργούν ως εκπρόσωποι της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης: Ποιες πρακτικές συνιστούν αισχροκέρδεια; Ποιες αθέμιτο ανταγωνισμό; Κατά πόσο είναι σωστό να περιορίζεται ο ανταγωνισμός, πότε και με ποιους τρόπους;

Συνεδρία 7

  • Ελένη Κακλαμάνου: «Οι Διανοούμενοι περί ηθικής και οικονομίας στον μεσοπόλεμο: η περίπτωση του Π. Κανελλόπουλου»
    Η Ελένη Κακλαμάνου σπούδασε φιλοσοφία στα πανεπιστήμια Κρήτης και Εδιμβούργου και απέκτησε το διδακτορικό της από το Trinity College, Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου με επόπτη τον John Dillon. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εμπίπτουν στην ιστορία της φιλοσοφίας (Πλάτων, Πλατωνισμός), αρχαίες πολιτικές θεωρίες και σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία.

    Κατά τη διάρκεια του ελληνικού μεσοπολέμου διαμορφώνεται στην Ελλάδα ένας τύπος διανοούμενου, που εν πολλοίς ομοιάζει με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, με ένα έντονο ενδιαφέρον για τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Μεταξύ τω φωνών που ξεχώρισαν από τον αστικό συντηρητικό χώρο ήταν οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Ι. Θεοδωρακόπουλος, τρεις εκ των ιδρυτών του περιοδικού Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών. Μέσα από τις σελίδες του περιοδικού θα επιτεθούν με σφοδρότητα τόσο στον ιστορικό υλισμό όσο και στον κυρίαρχο φιλελευθερισμό της εποχής τους, οραματιζόμενοι αυτό που αποκάλεσαν «ηθικό κράτος». Κυρίως, θα αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση, αλλά και εν γένει τη λειτουργία της οικονομίας ως μέρος της ευρύτερης συζήτησης περί της ανάγκης ηθικής και πολιτισμικής ανύψωσης του γένους.

    Ο Κανελλόπουλος, βαθιά επηρεασμένος από τη νεοκαντιανή σκέψη αλλά και τις ευρύτερες διεργασίες στην μεσοπολεμική Γερμανία, λαμβάνει μέρος στη δημόσια συζήτηση περί οικονομίας αλλά όχι με όρους ακραιφνώς οικονομικούς. Υποστηρίζει ότι η εξέταση του ζητήματος πρέπει να γίνει με όρους ηθικής και ηθικότητας, δηλ. με έμφαση στις αξίες. Κατά τον Κανελλόπουλο η ίδια η διαμάχη ή πάλη των τάξεων και οι διεκδικήσεις τους δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με όρους οικονομικούς, καθώς αυτή οριζόταν και από άλλες συνθήκες. Το ζητούμενο ήταν να χαραχτεί ένας τρίτος δρόμος και να υπερκεραστούν τόσο ο φιλελευθερισμός όσος και ο κομμουνισμός. Σε πολλές περιπτώσεις – είτε σε βιβλία, όπως Η Κοινωνίας της Εποχής μας (1932) είτε σε άρθρα, τα οποία δημοσιεύονταν στο Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών, όπως «Η οικονομία και η ιδέα της ελευθερίας» (1931) – επιχειρηματολογεί, στρεφόμενος συχνά σε κοινωνιολόγους της εποχής, ότι τα δρώμενα στο πεδίο της οικονομίας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποκομμένα από τις κοινωνικές, πολιτιστικές και πνευματικές εξελίξεις, αλλά και από την ίδια την ανθρώπινη βούληση. Σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα στο άρθρο του «Ο άνθρωπος και η κοινωνία» (ΑΦΘΕ 1932, σελ. 150) αναφέρει:

    «Όταν προτιμώμεν τον παραλογισμόν, ο οποίος υπάρχει εις την σχέσιν μεταξύ υπερπαραγωγής και της αδυναμίας εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως καταναλώσουν άχρηστα εις ημάς προϊόντα, από την προχειροτέραν των διαρρυθμίσεων, η οποία θα συνίστατο εις την μείωσιν του επιχειρηματικού μας κέρδους, την μείωσιν των ωρών εργασίας και την διά της τοιαύτης ουσιαστικής αντιμετωπίσεως της ανεργίας επιτευχθησομένην αύξησιν της καταναλωτικής δυνάμεως των εργαζομένων μαζών; Όταν η κρατούσα τάξις δεν εννοή να προβή αφ’ εαυτής εις αυτά τα στοιχειώδη και σχεδόν ανώδυνα δι’ αυτήν, πώς είναι δυνατόν να ελπίσωμεν σοβαρώς, ότι θα δεχθή να υποβληθή μόνη εις θυσίας μεγαλειτέρας και ριζικωτέρας;»

    Στόχος λοιπόν της συγκεκριμένης παρουσίασης είναι να κατανοήσουμε τους όρους με τους οποίους ο συντηρητικός διανοούμενος κατανοεί την ηθικοποίηση της οικονομίας αλλά της ίδιας της ζωής, και τη θέση που οι συγκεκριμένες απόψεις λαμβάνουν στη δημόσια συζήτηση περί οικονομίας κατά την εποχή.

Συνεδρία 8

  • Δώρα Δημανοπούλου: «Θρησκεία και οικονομία: Ορθόδοξη εκκλησία και μοντέλο ανάπτυξης στη μεταπολεμική Κρήτη»
    Η Δώρα Δημανοπούλου σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και συνέχισε τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές της σπουδές στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια των διδακτορικών της σπουδών υπήρξε επισκέπτρια ερευνήτρια στο Saint-Antony College της Οξφόρδης. Πραγματοποίησε έρευνα σε πολλά αρχεία στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι, όπου και δίδαξε Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων καθώς και Θρησκεία και Διεθνής σχέσεις. Υπήρξε ερευνήτρια στο κέντρο Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Πότσνταμ (Leibniz-Zentrum für Zeithistorische Forschung Potsdam) και στην έδρα Ελληνικών Σπουδών του Ελεύθεριου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (Freie Universität Berlin). Το πρώτο της βιβλίο με τίτλο Rendez à César ce qui est à César et à Dieu ce qui est à Dieu ? Le rapprochement entre les Eglises anglicane et orthodoxe grecque, 1903-1930 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Cerf, ενώ έχει δημοσιεύσει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Τα ερευνητικά της ενδιαφέρονται στρέφονται γύρω από το ρόλο της Θρησκείας στις Διεθνείς σχέσεις και την Οικονομία.

    Οι αρχές της δεκαετίας του 1960 αποτελούν μια περίοδο έντονου δημόσιου διαλόγου για το πώς η Κρήτη θα μπορούσε να επωφεληθεί από την αυξανόμενη ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας κυρίως χάρη στην εισροή ξένων και ιδιωτικών κεφαλαίων μετά από δυο δεκαετίες πολέμων. Η δυσανάλογη όμως μέριμνα προς τα αστικά κέντρα και η έλλειψη υποστήριξης για την επαρχία από τους μηχανισμούς του κεντρικού κράτους, καθώς και οι φόβοι αλλά και οι προοπτικές της παρουσίας των ξένων κεφαλαίων στην περίπτωση της Δυτικής Κρήτης, έγιναν αντιληπτά από την τοπική Εκκλησία και συγκεκριμένα τον μητροπολίτη Ειρηναίο Γαλανάκη, παρακινώντας τον να λάβει δραστικά μέτρα, προκειμένου ο ίδιος αλλά και η Εκκλησία, ως φορέας τοπικής εξουσίας, να ανταποκριθούν δυναμικά στις προκλήσεις της εποχής τους, συνομιλώντας και ασκώντας πίεση τόσο προς στο κράτος, όσο και προς το τοπικό και ξένο κεφάλαιο.

    Στο πλαίσιο αυτό η Εκκλησία θα συμμετάσχει στους κοινωνικούς και ιδεολογικούς προβληματισμούς της εποχής προσπαθώντας να διαμορφώσει ένα νέο κοινωνικό δόγμα, διακηρύσσοντας ότι η μεταπολεμική ανάπτυξη έπρεπε να βασιστεί σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που προφανώς δεν θα εξισώνονταν με τον προπολεμικό φιλελεύθερο καπιταλισμό ούτε όμως και με τον «δογματικό κομμουνισμό». Βασιζόμενος στο μοντέλο αυτό, που δεν ήταν άλλο από την Κοινωνική Οικονομία της αγοράς, ο Ειρηναίος θα τονίσει την ανάγκη για τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών και τεχνικών υποδομών, και θα προσπαθήσει να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, καθώς και βελτίωσης των εκπαιδευτικών δομών μέσα από μια δυναμική αμφίδρομη διαδικασία που προϋποθέτει πιέσεις και αιτήματα προς το κεντρικό κράτος αλλά και τον διεθνή παράγοντα.

    Στη παρούσα μελέτη, μέσα από μια κοινωνιολογικό-ιστορική ματιά και μέσα από τη περίπτωση του Ειρηναίου Γαλανάκη θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια επανάγνωση της εμπλοκής της ορθόδοξης εκκλησίας στη δημιουργία ενός νέου οικονομικού μοντέλου μετά τον Β ́ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, επιδιώκοντας να ανοίξει το πεδίο της έρευνας κατά ένα διττό τρόπο:

    αφενός εντάσσοντας την Εκκλησία ως θεσμό άσκησης εξουσίας που αλληλοδρά και συνδιαλέγεται με την ύπαρξη κρατικών πολιτικών και μιας ενδογενούς τοπικής δυναμικής,

    και αφετέρου, εντάσσοντας τη δράση της στο πλέγμα πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών διακρατικών σχέσεων στις οποίες συμμετέχει σχηματίζοντας δίκτυα μεταφοράς κεφαλαίων, οικονομικών συναλλαγών, ανταλλαγής ιδεών και τεχνογνωσίας.

  • Korinna Schönhärl: «Do we really have to pay our taxes honestly? Discourses in U.S. American, Spanish and West German business ethic publications in the 1950s»
    Η Korinna Schönhärl είναι Senior Researcher στο πανεπιστήμιο Goethe της Φραγκφούρτης (Γερμανία). Η μεταδιδακτορική της έρευνα στο πανεπιστήμιο Duisburg-Essen είχε ως θέμα τις ευρωπαϊκές επενδύσεις στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα και τον Σεπτέμβριο του 2020 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Routledge η μετάφρασήυ της στα αγγλικά (European Investment in Greece in the Nineteenth Century. A Behavioural Approach to Financial History). Επιμελήθηκε την έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου “Decision Taking, Confidence and Risk Management in Banks from Early Modernity to the 20th Century” (Palgrave MacMillian 2017). Η διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο Goethe της Φραγκφούρτης εκδόθηκε με τον τίτλο Knowledge and Visions. Politics and theory of the economists around the poet Stefan George, Akademie 2008. Άλλα θέματα με τα οποία ασχολείται ερευνητικά είναι η ιστορία της οικονομικής σκέψης, η ιστορία της μετανάστευσης (Ruhr Area and Istanbul. The Economies of Urban Diversity, Palgrave MacMillian 2013), η ηθική οικονομία και η μεθοδολογία της ιστορίας. Η τρέχουσα έρευνά της, με τίτλο “International cultural history of tax morale”, χρηματοδοτείται από τη German Research Foundation (DFG) και συγκρίνει τους λόγους σχετικά με την πληρωμή των φόρων στη Δυτική Γερμανία, την Ισπανία και τις ΗΠΑ μετά το 1940. Το 2016/17 ήταν research fellow στο Historical College του Μονάχου, ενώ το 2018/19 και το 2019/20 ήταν προσκεκλημένη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Lyon II.
    How did different nations discuss citizens´ duty to pay their taxes? Are there differences in discourses about honest or dishonest tax payment behavriour? The paper investigates this question in a comparison of three publications from the field of business ethics in the 1950s in Spain, the USA and West Germany. The aim is to show that in this period of churches´ strong influence in society in all three nations, theologists dealt very different with the topic, concerning both the theological pre-assumptions and the practical guidelines they developed, even if they belonged to the same, transnational religious community. The paper argues that texts about tax morale are ideal sources to figure out how norms are constructed in societal discourse and to examine and compare the image of the “ideal citizen” in different nations.

Lecture of Stefan Berger

«Do we need a new moral history of capitalism?»
Institute for Mediterranean Studies-FORTH, 25 September 2019

Stefan Berger is Director of the Institute for Social Movements, Ruhr-Universität Bochum

Do we Need a New Moral History of Capitalism?
Capitalism has long been regarded as primarily an economic system. There has also been a tradition of looking at the social consequences of capitalism. However, the cultural turn in the human sciences has brought attention to capitalism as a cultural system affecting all aspects of human culture and society. The paper will endorse such a cultural look at the history of capitalism and specifically ask whether it might be useful to assess both the moral critique and moral justification of capitalism. At the beginning of capitalism, it will argue, stands a moral argument justifying vis-à-vis an allegedly immoral feudal system. However, it was not long before the critiques of capitalism also were moral critiques. Between moral critique and justification, capitalism made its way through the centuries. The paper will end with a short analysis of the moral critiques levelled against capitalism in the latest financial crisis affecting the capitalist system in and after 2007/8.